Το Κοινωνικό Μοντέλο της Αναπηρίας, έχοντας τις ρίζες του στο έργο του Μαρξ, αποτελεί ένα συνδυασμό σκέψεων και προτάσεων από κοινωνιολόγους που ήταν και οι ίδιοι άτομα με αναπηρία.
Με πρωτεργάτη τον Oliver, η ανάπτυξη αυτής της θεωρίας αποκτά μία μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς αποτελεί προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού και επαναπροσδιορισμού της προσωπικής ταυτότητας μίας πληθυσμιακής ομάδας από τα ίδια της τα μέλη. Η αναπηρία δεν είναι πια μία συνθήκη μελέτης από μη ανάπηρα άτομα, αλλά εξελίσσεται και μετασχηματίζεται από τους/τις ίδιους/ίδιες ανθρώπους που τους/τις έχει δοθεί το συγκεκριμένο γνώρισμα.
Η κατανόηση της αναπηρίας ως προσωπικό πρόβλημα του ίδιου του ατόμου ακολουθεί μία ιατροκεντρική αντίληψη του συγκεκριμένου όρου. Ωστόσο, το κοινωνικό μοντέλο προσπαθεί να έχει μία πολυπρισματική οπτική της αλήθειας. Με αυτό τον τρόπο, κατάφερε να αλλάξει την εστίαση από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το άτομο στα προβλήματα που δημιουργούνται μέσα στο περιβάλλον που δρα κι αναπτύσσεται. Η αναπηρία χαρακτηρίζεται ως ένα κοινωνικό κατασκεύασμα, καθώς αποτελεί το παράγωγο πολλαπλών φυσικών και συμπεριφορικών εμποδίων που υπάρχουν στην ίδια την κοινωνία και δεν αποτελεί ένα από τα πολλαπλά χαρακτηριστικά ενός και μόνο ατόμου ή μίας ομάδας.
Βασική πηγή αποτελεί μία εκ των πολλών αρχών που διατυπώνεται το 1976 στις Θεμελιώδεις αρχές της αναπηρίας από την Ένωση Αναπήρων κατά του Ρατσισμού, ότι «Κατά την άποψή μας, η κοινωνία είναι αυτή που καθιστά ανάπηρους τους ανθρώπους με σωματικές βλάβες. Η αναπηρία επιβάλλεται επιπρόσθετα από τις βλάβες μας με τρόπο τέτοιο που απομονωνόμαστε χωρίς λόγο και αποκλειόμαστε από την πλήρη συμμετοχή μας στην κοινωνία» (Upias, 1976).
--------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------
Με άλλα λόγια, το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας διαχωρίζει τους όρους ‘αναπηρία’ και ‘βλάβη’, εναποθέτοντας το πρώτο ως γνώρισμα της κοινωνίας και το δεύτερο ως χαρακτηριστικό γνώρισμα του ατόμου, καθώς δεν αμφισβητεί τη βιολογική όψη της αναπηρίας, αλλά το τρόπο αντίληψης της έννοιας αυτής. Ένα απλό παράδειγμα αποτελεί το άτομο – χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου που ναι μεν μπορεί να έχει μία σωματική βλάβη, αλλά η κίνηση του/της στο χώρο πραγματοποιείται με απόλυτη ελευθερία. Η αναπηρία, ως έννοια, θα εμφανιστεί τη στιγμή που ένα τεχνητό κατασκεύασμα, όπως η ξύλινη σκάλα, θα λειτουργήσει ως εμπόδιο ανάμεσα στο άτομο και την ανεξαρτησία του/της. Με αυτό το σκεπτικό, η κοινωνία είναι αυτή που καθιστά ανάπηρους/ανάπηρες τους/τις ανθρώπους και τους/τις αποκλείει από την ενεργό και πλήρη συμμετοχή στα κοινωνικοπολιτισμικά γεγονότα.
Η ύπαρξη, λοιπόν, ένος άλλου μοντέλου αντίληψης του όρου – πέρα από το ιατροκεντρικό – μπορεί να αποδυναμώσει την αυθεντία των ιατρικών διαγνώσεων, να αλλάξει τη μαζική κουλτούρα αντίληψης του όρου, να ενδυναμώσει τη σκέψη πριν τη δράση (σε πολλαπλούς κλάδους όπως η χρήση της γλώσσας, η ανέγερση καθολικά προσβάσιμων κτιρίων κ.α.), να αναδιαμορφώσει το πολιτικό σύστημα, αλλά και να βάλει τους πρώτους λίθους της συμπεριληπτικής σκέψης. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη θεώρηση των πραγμάτων υπό ένα άλλο πρίσμα. Με βασική αρχή την αντίληψη της οικογένειας για το ανάπηρο άτομο που είναι μέρος αυτής, διάφοροι όροι όπως πρόβλημα, φυσιολογικό, διαφορετικότητα ή ένταξη θα έπαυαν να υπάρχουν.
Εργοθεραπευτής, ΜΕd
Κριτική Παιδαγωγική και Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών
Εμψυχωτής Θεατρικού Παιχνιδιού
Barnes, C., Oliver, M. and Barton, L. (2002). Introduction. In: C. Barnes, M. Oliver, and L. Barton, (eds). Disability Studies Today. Cambridge: Polity Press.
Foucault, M. (2004). Η ιστορία της τρέλας (Φ. Αμπατζοπούλου, Μεταφ.). Αθήνα: Ηριδανός.
Freire, P., Shor, I. (2011). Απελευθερωτική παιδαγωγική. Διάλογοι για τη μετασχηματιστική εκπαίδευση (Γ. Κουλαουζίδης, Μεταφ.). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Goffman, E. (2001). Στίγμα. Σημειώσεις για τη Διαχείριση της Φθαρμένης Ταυτότητας (Δ. Μακρυνιώτη, Μεταφ.). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Goffman, E. (1994). Άσυλα (Ξ. Κομνηνός, Μεταφ.). Τρίκαλα: Ευρύαλος.
Ν. 3699/2008. Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 199/Α/2-10-2008).
Ν. 2817/2000. Εκπαίδευση ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και άλλες διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 78/Α/14-3-2000).
Oliver, M. (2009). Αναπηρία και Πολιτική (Θ. Μπεκερίδου, Μεταφ.). Αθήνα: Επίκεντρο.
Timotijevic, L. & Breakwell, G.M. (2000). Migration and threat to identity. Journal of Community and Applied Social Psychology, 10, 355-372.
Townsend, P. (1981). Toward Equality in Health through Social Policy. International Journal of Health Services, 11, p.p. 63-75.
Union of Physically Impaired Against Segregation, (1976). Fundamental Principles of Disability. London.