Η Έννοια της Υγείας κατά τον 21ο αιώνα - Μία κοινωνικοπολιτισμική και παιδαγωγική ματιά

 

Ο ορισμός της έννοιας Υγεία, περιλαμβάνει μία ευρεία γκάμα απόψεων, θεωριών, μοντέλων και συνεχούς έρευνας. Ωστόσο, σύμφωνα με την 55η έκδοση του Συντάγματος του Π.Ο.Υ. η υγεία ορίζεται ως: «Η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Με άλλα λόγια, δηλαδή, ο ορισμός αυτός περιορίζεται στα εξής:

  1. Όποιος/α έχει μία οποιαδήποτε μορφή σωματικής, ψυχικής ή κοινωνικής βλάβης δεν είναι υγιής.
  2. Όταν υπάρχει παρουσία ασθένειας ή αναπηρίας, δεν υπάρχει υγεία.

 


Με κύριο άξονα την ανθρωποκεντρική σκέψη των παραϊατρικών επαγγελμάτων, θα μπορούσε κάποιος/α να πει πως ο παραπάνω ορισμός εκτός από άκρως περιορισμένος και απόλυτος, πιθανά να είναι και προσβλητικός.

Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα προς το τέλος του, υπήρξαν πολλοί/ές που προσπάθησαν να επεκτείνουν τον ορισμό αυτό και να προσθέσουν ή να αμφισβητήσουν στοιχεία του. Για να γίνει όμως κατανοητό το πως έχει αλλάξει η έννοια της υγείας, καλό θα ήταν να γίνει μία γρήγορη ανασκόπηση κατά τον προηγούμενο αιώνα. 

Με έναυσμα τη δουλειά της Scriven (2010), πολλοί θεωρητικοί και ερευνητές διαχώρισαν την πορεία της έννοιας της υγείας σε τρία μοντέλα, ανάλογα την εποχή που βρισκόμασταν κατά τον προηγούμενο αιώνα.

 

Το ιατρικό μοντέλο (medical model), ορίζει την υγεία ως την απουσία της ασθένειας.

  • Βλέπει το σώμα ως μια μηχανή, η οποία πρέπει να διορθωθεί όταν χαλάσει.
  • Δίνει έμφαση στη θεραπεία συγκεκριμένων σωματικών ασθενειών.
  • Δεν δέχεται την πρόληψη για τις ψυχικές διαταραχές.
  • Ο γιατρός είναι ο μόνος υπεύθυνος για τη διάγνωση της ασθένειας και την αντιμετώπισή της.

Το ολιστικό μοντέλο (holistic model) πατάει στο ότι η υγεία είναι ο ορισμός του Π.Ο.Υ. το 1948 και αναφέρει πως:

  • Συνδέει την υγεία με την ευεξία.
  • Ορίζει πως η υγεία δεν είναι στόχος ζωής αλλά πηγή για την καθημερινή ζωή.
  • Δεν είναι κάτι αρνητικό όπως στο ιατρικό μοντέλο που λέει ότι είναι η απουσία ασθένειας, αλλά κάτι θετικό καθώς δίνει έμφαση στις φυσικές / προσωπικές / κοινωνικές ικανότητες των ανθρώπων.
  • Ενώνει έννοιες όπως σώμα-ψυχή.
  • Μιλά για μία δυναμική ισορροπία ψυχικών, βιολογικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών παραγόντων.

Το μοντέλο της ευεξίας (wellness model) ξεκινά το 1984 όπου η Π.Ο.Υ. μιλά για την υγεία ως μία κατάσταση και συνεχίζει έως και σήμερα:

  • Υποστηρίζεται από τον Χάρτη της Οττάβα για την προαγωγή της Υγείας (Ottawa Charter for Health Promotion), to 1986.
  • Υγεία είναι μια θετική έννοια που δίνει έμφαση σε προσωπικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά.
  • Η έννοια της συνεκτικότητας (Sense of Coherense Theory) μπαίνει από τον Antonovsky (1996) και πλέον το μοντέλο ευεξίας μετονομάζεται σε Salutogenic Model – όπου υγεία και ασθένεια είναι κάτι ενιαίο και ενδιαφέρεται για τις συνθήκες που οδηγούν στην ευεξία.  


 --------------------------------------------------------------------------------

Σεμινάριο: Το μάθημα... αλλιώς. Εναλλακτικές Προσεγγίσεις διδασκαλίας μέσω των εκφραστικών τεχνών.

--------------------------------------------------------------------------------


Περνώντας, λοιπόν, τα χρόνια δίπλα στον όρο υγεία μπαίνουν και άλλοι ορισμοί όπως η προαγωγή υγείας, η ποιότητα ζωής αλλά και ο ορισμός της ευεξίας που αφορά άμεσα τα επαγγέλματα των εργοθεραπευτών, λογοθεραπευτών, φυσικοθεραπευτών, ψυχολόγων, ειδικών παιδαγωγών αλλά και των γιατρών, καθώς η υγεία δηλώνει μία κατάσταση αλλά η ευεξία μία ικανότητα. Οι τομείς της ευεξίας διαχωρίζονται ως εξής:

  1. Επαγγελματική Ευεξία
  2. Συναισθηματική Ευεξία
  3. Κοινωνική Ευεξία
  4. Σωματική Ευεξία
  5. Οικονομική Ευεξία
  6. Πνευματική Ευεξία
  7. Νοητική / Διανοητική Ευεξία
  8. Περιβαλλοντική Ευεξία


Παναγιώτης Μπαρμπαγιάννης

Εργοθεραπευτής, ΜΕd

Κριτική Παιδαγωγική και Εκπαίδευση Εκπαιδευτικών

Εμψυχωτής Θεατρικού Παιχνιδιού



Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Antonovsky, A. (1996). The Salutogenic Model as a Theory to Guide Health Promotion. Diabetis Care, 18(3), 412-415.

Ewles, L. & Simnett, I. (2011). Προάγοντας την Υγεία: Ένας Πρακτικός Οδηγός (Επιμ. Κυριακούλα, Μ., Αναστασία, Μπ, Τζένη, Κ.). Αθήνα: Πασχαλίδης Α.Ε.

Green, J. & Tones, K. (2010). Health Promotion: Planning and Strategies (2nd ed.). London: Sage Publications Ltd.

Hughner, S., R. & Klein, S., S. (2004). Views of Health in the Lay Sector: A Complication and Review of How Individuals Think About Health. Health (London), 8(4), 395-422.

Μυρωνίδου - Τζουβελέκη, Μ., Καλούσης, Κ., Χριστοπούλου – Αλετρά, Ε. (2008). Η Αναλγητική Αγωγή από την Ομηρική στην Ιπποκρατική Ιατρική. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 26(1), 124 – 129.

Scriven, A. (2010). Promoting Health: A Practical Guide (6th ed.). UK: Elsevier Ltd.